Küresel şeker rezervleri Pasifik‘teki sıcak su akıntısı nedeniyle başlayan El Nino hava fenomeninin etkisiyle son 14 yılın en düşük seviyesini gördü. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) küresel emtia piyasası araştırmacısı Fabio Palmeri, FAO’nun 2023-24 sezonunda küresel şeker üretiminde bir önceki yıla kıyasla yüzde 2’lik bir düşüş öngördüğünü ve bunun da yaklaşık 3,5 milyon tonluk bir kayba yol açacağını söyledi.
Bu kısmen, küresel hava modellerini değiştiren ve kuraklıktan sellere kadar aşırı hava koşullarına neden olabilen doğa olayı El Nino’dan kaynaklanıyor. Bilim insanları iklim değişikliğinin El Nino’yu daha da şiddetlendirdiğini söylüyor.
Ayrıca şeker; etanol gibi biyoyakıtlar için giderek daha fazla kullanılıyor, bu nedenle küresel şeker rezervleri 2009’dan bu yana en düşük seviyesinde.
Euronews‘in aktardığına göre, dünyanın en büyük şeker ihracatçısı Brezilya’da hasat ancak sadece 2024’ten sonraki boşlukları kapatmaya yardımcı olacak. O zamana kadar, Sahra altı Afrika’dakilerin çoğu gibi ithalata bağımlı ülkeler savunmasız kalmaya devam edecek.
Örneğin Nijerya ham şekerinin yüzde 98’ini başka ülkelerden satın alıyor. Ülkede 2021 yılında, şeker işlemeyi geliştirme planına ters düşen rafine şeker ithalatı yasaklandı ve şeker altyapısını genişletmek için 67 milyon euroluk bir proje açıklandı. Ancak bunlar uzun vadeli stratejiler olduğu için üreticiler ve tüccarlar sıkıntı yaşıyor.
Yüksek yakıt ve un maliyetlerine katlanarak ayakta kalmaya çalışan çok sayıda Nijeryalı fırıncı için şeker fiyatlarındaki artış bardağı taşıran son damla oldu ve fırınlar temelli kapandı. Ülkenin 210 milyonluk nüfusunun temel gıda maddesi olan ekmeğin yapımı için şekere ihtiyaç duyuluyor. Ancak iki ay içinde yüzde 55 oranında artan şeker fiyatları, daha az fırın ve daha az ekmek anlamına geliyor.
Dünyanın 68 günlük şeker stoku var
Dünyanın ikinci ve üçüncü en büyük ihracatçıları olan Hindistan ve Tayland’da da alışılmadık derecede kurak geçen havaların hasada zarar vermesinin ardından küresel arzın azalması nedeniyle dünya genelinde şeker 2011’den bu yana en yüksek fiyatlardan işlem görüyor.
Hindistan Şeker Fabrikaları Birliği‘ne göre Hindistan’ın şeker üretiminin bu yıl yüzde 8 oranında düşmesi bekleniyor. Dünyanın en kalabalık ikinci ülkesi aynı zamanda en büyük şeker tüketicisi ve şu anda şeker ihracatını kısıtlıyor.
Tayland Şeker Ekicileri Birliği Başkanı Naradhip Anantasuk ise El Nino’nun büyüme sezonunun başındaki etkilerinin hasadın sadece miktarını değil kalitesini de değiştirdiğini söylüyor. 2024 hasat sezonunda, bu yıl 93 milyon ton olan şeker kamışının sadece 76 milyon tonunun öğütüleceğini tahmin ediliyor.
ABD Tarım Bakanlığı verilerine göre, dünya şeker stoklarında şu anda 68 günden daha az bir süre yetecek kadar şeker bulunuyor. Bakanlık tarafından hazırlanan bir raporda Tayland’da üretimin ekim ayında yüzde 15 oranında düşeceğini öngörülüyor.
Fiyat kontrolleri üretimi daha da sınırlayabilir
Tayland 2018’den bu yana ilk kez fiyat kontrolleri uygulamaya başlayarak şeker fiyatlarındaki artışı birkaç gün içinde tersine çevirdi. Anantasuk bunun çiftçileri gelirlerini sınırlayarak şeker yetiştirmekten caydıracağını söylüyor.
Çiftçilerin daha yüksek maliyetlerle başa çıkmalarına yardımcı olmak için toptan satış fiyatlarının yükselmesine izin verilmişti. Bu kısmen hükümetin tarlalarını yakmamaları yönündeki talebi nedeniyle oldu. Tarlaların yakılması hasadı daha ucuz hale getiriyor ancak Tayland’ın çoğunu yoğun bir dumanla kaplıyor.
Tarımsal veri ve analiz firması Gro Intelligence‘ın kıdemli araştırma analisti Kelly Goughary, Brezilya’da hasadın geçen yıla kıyasla yüzde 20 daha fazla olacağının tahmin edildiğini belirtiyor. Ancak ülke Güney Yarımküre’de olduğu için küresel arz mart ayına kadar artmayacak. USDA’ya göre bunun nedeni Brezilya’da bu yılın başlarında hava koşullarının elverişli olması ve şeker kamışı ekilen alanlardaki artış.
Zenginler rahat, yoksullar zorlanıyor
Uluslararası Gıda Politikası Araştırma Enstitüsü‘nde kıdemli araştırma görevlisi olan Joseph Glauber, küresel şeker stokları için “2010’dan bu yana en düşük seviyelerde” diyor. Palmeri, USDA’ya göre geçen yıl en büyük şeker ithalatçısı olan Endonezya‘nın ithalatını azalttığını ve iki numaralı ithalatçı olan Çin‘inde altı yıldır ilk kez yurt içindeki yüksek fiyatları dengelemek için stoklarındaki şekeri serbest bırakmak zorunda kaldığını bildiriyor.
Bir zamanlar şekerde kendi kendine yeten Kenya, şimdi bölgesel bir ticaret bloğundan yılda 200 bin ton şeker ithal ediyor. Hükümet 2021 yılında yerel çiftçileri yabancı rekabetten korumak için ithalatı sınırlandırdı ancak yetersiz yağış ve kötü yönetim nedeniyle hasat azalınca bu kararından geri döndü.
Kenya’da öğütülen şeker miktarı haziran ayından ağustos ayına kadar düzenli olarak düştü. Bunu telafi etmek için eylül ayından ekim ayına aylık ithalat iki katına çıktı.
El Nino’nun yanı sıra, Ukrayna’daki savaş ve para birimlerinin değersizleşmesi gibi etkenler gıda güvensizliğine katkıda bulunuyor. Zengin Batılı ülkeler daha yüksek maliyetleri karşılayabilirken, daha yoksul olanlar zorlanıyor.
