Uyuz hastalığı nedir?
Tıp dilinde skabies olarak tanımlanan uyuz hastalığı, uyuz böceği olarak bilinen sarcoptes scabiei von hominis adlı akarın neden olduğu bulaşıcı bir deri hastalığıdır. 0,3 ile 0,5 mm. boyutunda, gözle görülmesi pek mümkün olmayan akarın neden olduğu uyuz hastalığı, akarın cilde girmesi ile oluşur. Cildin üst katmanlarında tüneller açarak ilerleyen akar, yaklaşık 4 ile 8 hafta kadar yaşar. Ancak bu süre boyunca açtığı tünellere yumurta ve dışkı bırakır.
Uyuz hastalığı nasıl bulaşır?
Uyuz, son derece kolay bulaşan bir hastalıktır. Hastalığın görülme sıklığı sonbahar ve kış aylarında artış gösterir. Okul, hastane, bakım evi ve kışla gibi yerlerde çok daha sık rastlanan uyuzun kaynağı, halk arasında uyuz böceği olarak bilinen sarcoptes scabiei von hominis akarıdır. Uyuz, aile bireyleri arasında da sıklıkla bulaşır. Hastalığın bulaşma şekli, ten teması ile olabileceği gibi ortak kullanılan yatak, çarşaf, havlu ve kıyafetler de hastalığı taşıyabilir. Bunun sebebi akarın insan vücudu dışında 1-2 gün kadar yaşayabilmesidir. Her yaş ve cinsiyetten kişide görülen uyuz hastalığının kişisel hijyenine özen göstermeyen insanlarda görüldüğüne inanılsa da bu doğru değildir. Uyuz hastalığının kişisel hijyen ile direkt olarak alakası bulunmaz.
Uyuz böceği sağlıklı kişiye geçtiğinde, deri altına girerek burada tüneller açar ve hızla ürer. İlk belirtilerin ortaya çıkması, 2 ile 6 hafta kadar sürer ancak bu süre içinde de uyuz hastalığı kişiden kişiye bulaşabilir. Daha önce uyuz hastalığına yakalanan bir kişide belirtiler daha erken dönemde ortaya çıkabilir. Hastalığın uyuz hastalığı olan hayvanlardan insanlara bulaşması olası olsa da bu durumda insandan insana bulaşan uyuzdan farklı olarak belirtiler 1-3 saat içinde ortaya çıkar. Hayvandan insana geçen uyuz akarı, deri içinde giremez ve kısa süre içinde ölür. Sıklıkla sorulan "Uyuz hastalığı neden olur?" sorusu bu şekilde yanıtlanabilir.
Uyuz hastalığının belirtileri nelerdir?
Uyuz hastalığının karakteristik belirtileri, kaşıntı ve cilt yüzeyinde kızarıklık oluşumudur.
- Kaşıntı, parmak araları başta olmak üzere, el, ayak, bilek, dirsek, göbek, bel, kalça, koltuk altı bölgelerindedir. Kadınlarda meme uçları ve erkeklerde genital bölgede şiddetli kaşıntı görülebilir. Çocuklarda ise yüz, kulağın arka kısmı, ayağın alt bölgesi ve avuç içi gibi bölgelerde kaşıntıya neden olabilir.
- Uyuza neden olan akarın açtığı tüneller cilt yüzeyinden çıplak gözle görülebilir nitelikte olabilir.
- Gece saatlerinde şiddetlenen kaşıntı hissine bağlı olarak cilt tahriş olur ve bu da farklı cilt enfeksiyonlarına yol açabilir.
Uyuz hastalığında sık görülen belirtilerin bir kısmı şu şekilde sıralanabilir:
- Cilt yüzeyinde, uzunluğu 1 ila 10 mm. boyutunda renkli çizgiler,
- Ciltte içi sıvı dolu lezyonların varlığı,
- Tünellerin uç kısımlarında siyah noktayı andıran görünümlerin oluşması,
- Sıcak duş sırasında kaşıntı şiddetinde artış görülmesi,
- Kızarıklık,
- Döküntü.
Uyuz hastalığı nasıl tedavi edilir?
Uyuz hastalığı kendi kendine iyileşebilen bir hastalık değildir. Bunun sebebi yer edindikleri vücudu terk etmemelerinden gelir. Uyuz tedavisi ancak akarları öldüren reçeteli ilaçlar ile gerçekleşebilir.
Tedavi için en çok kullanılan yöntem, ilgili kremin veya losyonun boyundan aşağıya kadar her yere sürülmesidir. Yaklaşık sekiz ila on dört saat vücutta bekletildikten sonra yıkanılır. Uyuz tedavisi için kullanılan krem ve losyonlar arasında bazıları şu şekildedir;
- Permetrin içeren kremler
- Sülfürik merhemler
- Lindan içeren losyonlar
- Krotamiton içeren kremler
- Benzil benzoat losyonları
Bazı durumlarda hap reçete de yazılabilir. Kullanılacak olan ilaç bağlamında uyuz tedavisi üç gün kadar sürebilir.
Uyuz tedavisi için kullanılan ilaçlar akarları ve yumurtaları anında yok eder. Ancak kaşıntı aynı hızda geçmez. Bu, derideki alerjik reaksiyonun sonucu olarak sürer. Antihistaminik haplar veya hidrokortizon kremleri geceleri şiddetlenen kaşıntının giderilmesi için kullanılabilir. Fakat hidrokortizon kremleri döküntülerin görünümünü etkiler. Bu nedenle teşhis konulmasının da zorlaştırır.
Bunun gibi durumların gerçekleşmemesi için kremler sadece doktor kontrolünde ve onun onayıyla kullanılmalıdır. Ayrıca çay ağacı yağı ve aloe vera kremleri de kaşıntının hafiflemesi için tercih edilebilir. Fakat bunların kullanımı da diğer krem ve losyonlar gibi doktor kontrolünde yapılmalıdır.
Bir kişiye uyuz testi yapılmasıyla teşhis konduktan sonra bulaşmasını engellemeye yönelik de çalışılmalıdır. Hastaya yakın fiziksel temaslarda bulunan herkes aynı şekilde kontrol edilmeli ve tedavi görmelidir.
Aynı yatağı paylaşmak, el ele tutuşmak ve birlikte banyo yapmak akarın bulaşmasını sağlar. Hastalığın semptomları kendini geç göstermesi nedeniyle aynı evde olan kişilerin de tedavi edilmesi gerekir.
Uyuz akarları giysilerde, uyku takımlarında, mobilya veya havlularda iki ila üç gün yaşayabilir. Yayılan bu akarların tamamen yok olduklarından emin olmak için eşyalar sıcak suda yıkanmalıdır. Ardından da sıcak bir kurutucuda kurutulmaları gerekir. Yıkanamayacak eşyalar da yedi gün kapalı plastik torba içerisinde bırakılmalıdır.
