Fikirleriyle insanlığa ışık tutan Mevlana Celaleddin-i Rumi, 30 Eylül 1207'de Horasan'ın Belh şehrinde doğdu. Karaman'a 1222 yılında gelen Hazreti Mevlana, yaşamını "Hamdım, piştim, yandım" sözleriyle özetledi. Tasavvuf dünyasında şiirleri ve düşünceleriyle bir çığır açan Mevlana, ölüm gününü "yeniden doğuş günü" olarak kabul etti.
Mevlana kimdir? Mevlana nasıl bir hayat yaşadı? Mevlana'nın asıl mesleği nedir? Mevlena nerede ve ne zaman öldü? Mevlana, Şems ile ne zaman tanıştı? İşte detaylar...
Peki Mevlana kimdir?
Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Celâleddin Muhammed Rumi (Farsça: جلالالدین محمد رومى), ayrıca Celaleddin Muhammed Belhî (Farsça: جلالالدین محمد بلخى) veya yaygın adlarıyla Mevlânâ veya Rumi (30 Eylül 1207 – 17 Aralık 1273), 13. yüzyılda Anadolu'da yaşamış bir Fars tasavvufçu, ilahiyatçı ve Sufi bir mistik şairdir. Mevlana'nın etkisi ulusal sınırları ve etnik ayrımları aşar: onun manevi mirası son yedi yüzyıldır İranlılar, Tacikler, Türkler, Yunanlar, Peştunlar, Orta Asya ve Hint Yarımadası Müslümanları tarafından büyük ölçüde takdir edilmektedir. Şiirleri dünya dillerinin çoğuna geniş çapta çevrilmiş ve çeşitli biçimlere aktarılmıştır. Mevlana Amerika Birleşik Devletleri'nde "en popüler şair" [6] ve "en çok satan şair" olarak tanımlanmıştır.
Eserlerini çoğunlukla Farsça yazmış fakat nadir de olsa bazen Türkçe, Arapça ve Yunanca da kullanmıştır. Konya'da toplanan "Mesnevi" adlı eseri Fars dilinin en büyük şiirlerinden biri olarak kabul edilir. Eserleri İran'da ve Farsça konuşulan ülkelerde geniş çapta okunmaktadır. Eserlerinin çevirileri özellikle Türkiye, Azerbaycan, ABD ve Güney Asya'da çok popülerdir.Şiirleri sadece Fars edebiyatını değil, Osmanlı Türkçesi, Çağatayca, Urduca, Bengalce ve Peştuca dillerinin edebi geleneklerini de etkilemiştir.
Mevlânâ'nın bugün Afganistan toprakları içerisinde yer alan Belh kentinde, 1207 yılında doğduğu düşünülmektedir. Belh'den göç ettikten sonra, 21 yaşına geldiğinde, Anadolu Selçuklu Devleti'nin başkenti olan Konya’ya yerleşmiş ve hayatının geri kalanını burada geçirmiştir. 17 Aralık 1273 tarihinde Konya’da ölmüştür.
Çocukluk ve göç
Mevlana'nın babası, Rumi takipçileri tarafından "Alimlerin Sultanı" olarak bilinen bir ilahiyatçı, hukukçu ve bir mistik olan Bahaeddin Veled'di. Sultan Veled'in İbadetnamesi ve Şemseddin Aflaki'ye (c.1286 - 1291) göre, Mevlana Ebu Bekir'in soyundandı. Ancak bazı modern bilim adamları bu iddiayı reddetmektedirler. Rumi veya babası için Harzemşah'tan anne soyunun olduğu iddiası da, aileyi kraliyetle ilişkilendirmek için tasarlanmış, tarihsel olmayan bir menkıbe olarak görülüyor ve kronolojik nedenlerle reddediliyor. Aile için sunulan en eksiksiz şecere, ünlü Hanefi hukukçularına kadar uzanan altı veya yedi nesildir.
Kaynaklarda Bahaeddin'in annesinin adını öğrenemiyoruz, sadece ondan "Māmi" diye bahsettiğini ve 1200'lere kadar yaşayan basit bir kadın olduğunu öğreniyoruz. Mevlana'nın annesi Mu'mina Hâtun'dur. Birkaç kuşak boyunca ailenin mesleği, nispeten liberal Hanefi Maturidi okulunun İslami vaazlarıydı ve bu aile geleneği Mevlana da sürdürdü.
1215-1220 yılları arasında Moğollar Orta Asya'yı işgal ettiğinde, Bahaeddin Veled, tüm ailesi ve bir grup müridi ile batıya doğru yola çıkar. Üzerinde uzlaşılamıyan menâkıbeye göre, Rumi en ünlü mistik İranlı şairlerden biri olan Attar ile İran'ın Horasan eyaletinde Nişabur şehrinde karşılaşır ve Mevlana'nın manevi üstünlüğünü fark eder. Babasını önünde yürüyen oğlu için "İşte bir deniz ve ardından bir okyanus geliyor" der.
Attar çocuğa, ruhun maddi dünyaya karışması hakkında bir kitap olan Asrārnāme'sını verir. Bu buluşma on sekiz yaşındaki Mevlana'yı derinden etkilemiş ve daha sonra eserlerine ilham kaynağı olmuştur.
Veled ve beraberindekiler Nişabur'dan Bağdat'a doğru yola çıkar ve birçok alim ve sufiyle karşılaşır. Bağdat'tan Hicaz'a gider ve hac yaparlar. Kervanları Şam, Malatya, Erzincan, Sivas, Kayseri ve Niğde'den geçer yedi yıllığına Karaman'a yerleşirler; Rumi'nin annesi ve erkek kardeşi orada ölür. 1225 yılında Mevlana, Karaman'da Cevher Hatun ile evlenir. İki oğulları olur: Sultan Veled ve Alaeddin Çelebi. Karısı ölünce Rumi tekrar evlenir ve ondan Amir Alim Çelebi ve Melike Hatun doğar.
Bahaddin 1 Mayıs 1228'de, büyük ihtimalle Anadolu hükümdarı Alaeddin Keykubad'ın daveti ile Konyaya gelir ve Anadolu Selçuklu Sultanlığı'nın en batısındaki Konya'ya yerleşir.
Eğitimi ve Şems-i Tebrizi ile karşılaşmaları
Bahaddin bir medresenin başkanı idi ve öldüğünde, yirmi beş yaşındaki Rumi, molla olarak onun konumunu devraldı. Bahaddin'in öğrencilerinden biri olan Burhaneddin Mevlana'yı şeriat ve özellikle Mevlana'nın babasının Tarikatında 1240 a kadar eğitmeye devam etti.
Mevlana'nın kamusal hayatı daha sonra başladı: Konya camilerinde fetvalar ve vaazlar veren bir İslam Hukukçusu oldu. Ayrıca Molvi (molla) olarak görev yaptı ve medresede ders verdi.
Bu dönemde Mevlana'nın Şam'a seyahat ettiği ve burada dört yıl geçirdiği söylenmektedir.
15 Kasım 1244'te derviş Şems-i Tebrizi ile tanışması hayatını tamamen değiştirdi. Rumi başarılı bir öğretmen ve hukukçudan bir çileciye dönüştü.
Şems Tebrizi türbesi, Hoy
Şems, Ortadoğu'yu dolaşıp "arkadaşlığına dayanabilecek" biri için dua eder. Bir ses ona, "Karşılığında ne vereceksin?" der. Şems, "Başımı!" diye cevap verir. Sonra ses, "Aradığınız kişi Konyalı Celaleddin'dir" der. 5 Aralık 1248 gecesi Mevlana ile Şems konuşurken şems arka kapıya çağrılır ve bir daha görünmemek üzere dışarı çıkar. Şems'in, Mevlana'nın oğlu Alaaddin'in onayı ile öldürüldüğü söylenir; eğer öyleyse, Şems gerçekten de tasavvufi dostluk ayrıcalığı için başını vermiştir.
Mevlana'nın Şems'e olan sevgisi ve Şems'in ölümünde yaşadığı yas, ifadesini lirik şiirlerden oluşan Divan-ı Kebir'de buldu. Kendisi Şems'i aramaya çıktı ve tekrar Şam'a gitti. Orada anladı:
“ Neden aramalıyım? ben onunla aynıyım.
Onun özü benim aracılığımla konuşuyor.
Kendimi arıyordum!"
Daha sonraki yaşamı ve ölümü
Mevlana Türbesi, Konya
Mevlananın kendisi gazel bestelemiş ve bunlar Divan-ı Kebir (Divan-ı Şems Tebrizi') de toplanmıştır. Mevlana, bir kuyumcu olan Salahaddin Zerkub'da yeni bir arkadaş buldu. O'nun ölümünden sonra da katibi ve öğrencisi Hüsameddin Çelebi, Mevlana'nın yol arkadaşı rolünü üstlendi. Bir gün ikisi Konya'nın dışındaki Meram bağlarında dolaşırken Hüssam, Rumi'ye aklındaki bir fikri anlatır : "Senai'nin İlâhînâmesi veya Attar'ın Mantik-ut-Tayr'ı gibi bir kitap yazacak olsaydın, pek çok ozana yol arkadaşı olur, Kalplerini sizin eserinizle doldururlar ve ona eşlik edecek müzikler bestelerlerdi." Mevlana gülümsedi ve Mesnevi'sinin ilk on sekiz satırının yazılı olduğu bir kağıt çıkardı, şöyle başlar:
“ Neyi ve anlattığı hikayeyi dinleyin,
Ayrılık nasıl da şarkı söylüyor...
”
Hüsameddin, Rumi'ye daha fazla yazmasını rica etti. Mevlana hayatının sonraki on iki yılını Mesnevi'nin altı cildini Hüsameddin'e dikte ederek geçirdi.
Rumi Aralık 1273'te hastalandı; kendi ölümünü öngördü ve şu ünlü gazeli besteledi:
“ İçimde nasıl bir kral yoldaşım olduğunu nereden biliyorsun?
Altın yüzüme bakma, çünkü demir bacaklarım var
”
Mevlana 17 Aralık 1273'te Konya'da öldü. Ölümüne Konyalılar tarafından yas tutuldu, cenazesi taşınırken yerel Hristiyanlar ve Yahudiler, veda etmek için bir araya gelen kalabalığa katıldı. Mevlânâ'nın naaşı, babasının cenazesinin yanına defnedilmiş ve defnedildiği yerin üzerine muhteşem bir türbe olan Yeşil Türbe (Mevlâna Müzesi) dikilmiştir. Onun kitabesi şöyledir:
“ Öldüğümüzde mezarımızı toprakta aramayın. Onu erkeklerin kalbinde bulun. ”
Selçuklu kraliçesi Gücü Hatun, Rumi'nin yakın arkadaşıydı. Konya'daki türbesinin yapımına sponsor oldu. 13. yüzyıldan kalma Mevlâna Türbesi, camisi, dans salonu, okulları ve dervişlerin yaşam alanları ile bugüne kadar bir hac yeri olmaya devam ediyor ve muhtemelen her büyük dinin mensupları tarafından düzenli olarak ziyaret edilen en popüler hac yeri olma özelliğini de koruyor.
.jpg)
