Psikolojik manipülasyon kişinin bilinçli veya bilinçsiz olarak karşısındakinin davranışlarını veya algısını belli stratejiler kullanarak yanıltmayı, değiştirmeyi hedefleyen sosyal etki türü olarak tanımlanmaktadır. Gaslighting kavramı İngiliz yazar Patrick Hamilton’un 1938 yılında yazdığı ‘Gas Light’ oyunu ile ilk kez ortaya çıkmıştır. Sonrasında 1940 yılında İngiltere’de ve 1944 yılında ise Amerika’da çekilen film versiyonları ile toplumda büyük etki yaratmıştır. Oyun özetle, gaz lambasını eşinden habersiz bir şekilde her gün yavaş yavaş azaltan manipülatörün, bunu saklaması ve eşini delirdiğine ikna etmek için yaptığı psikolojik manipülasyonların zamanla eşinin gerçeklik algısının bozulmasına ve kendinden şüphe etmeye kadar gitmesini anlatan bir hikayedir.
Gaslighting kişinin özellikle kendi çıkarları için manipülatif bir şekilde yanıltma veya aldatma davranışı olarak da tanımlanabilir. Mağdur kişi, düşüncelerini, geçeklik algısını ve akıl sağlığını sorgulamaya başlar. Kişinin zaman içerisinde öz güveni ve öz saygısı zarar görür. Yapılan duygusal manipülasyonlar aynı zaman da kişinin kendi hafızasını ve akıl sağlığını sorgulamasına sebep olur. Gerçeklik algısının bozulması ile anılarını sorgulamaya başlayan bu kişiler yaşadıklarını inkar edebilir, karşısındakinin gerçeğini kabul etme eğiliminde olabilirler. Mağdurlar zamanla yaşadıkları kafa karışıklığı ve kendinden şüphe etme haliyle, kendilerini o kişilere daha çok ihtiyaç duyarken bulabilirler. Gaslighting’in temel hedeflerinden birisi de karşısındaki kişiyi kendi kontrolü altında tutmaktır. Genelde yakınları ve sevdikleri kişiler tarafından uygulandığı bilinen Gaslighting kişilerin duygularının küçümsenmesine sebep olur. Kendi akıl sağlığını, duygularını, zekâsını sorgular hale gelen bu kişiler oldukça olumsuz, suçlu, yetersiz veya kusurlu hissedebilirler.
Gaslighting yöntemleri nelerdir?
Psikolojik manipülasyonlar farklı şekillerde ve durumlarda ortaya çıkabilir. Gaslighting iş arkadaşları arasında, aile içinde veya romantik ilişkilerde görülebilmektedir. Bu durumlarla baş etmek için öncelikle maruz bırakılan durumu ‘fark etmek’ önemlidir. Bazı psikolojik manipülasyon örnekleri şunlardır;
- Yalan söyleyerek manipüle etmek
- Söylediklerini inkâr etmek
- Konuşulan konuyu çarpıtmak ve kendi istediği yöne çekmek
- Yanlış olana yönlendirmek
- Duyguları ve düşünceleri küçümsemek, önemsizleştirmek
- Akıl sağlığının yerinde olmadığı kişiye ve/veya çevresine söylemek
- Kafa karıştırarak manipüle etmek
- Aşağılamak
- Karşıdakini suçlamak
Gaslighting ile nasıl baş edilir?
Gaslighting anlık yaşanan olaylarla belirlenemez. Kişiler muhtemelen bir süredir kandırılıyor, aldatılıyor veya manipüle ediliyorlardır. Bu davranışlar karışışında kafa karışıklığı hissetmesi muhtemel kurbanlar, hissettiği duyguların arkasında durabilmek adına günlük yaşadıkları olayları, işittikleri eleştirileri veya şüpheli olabilecek durumları not alabilir, ses kaydı alabilir veya güvendiği insanlarla paylaşımda bulunarak durumu teyit edebilirler. Hissedilen duygulara ve zekâlarına güvenmek bu süreçte başlıca yapabilecek adımlardan olacaktır. Gaslighting’in çoğunlukla kişinin tanıdığı ve sıklıkla iletişimde bulunduğu kişi tarafından uygulanması, araya mesafe koymak konusunda maruz kalan kişiyi zorlayabilir. Gaslighting’e maruz kalmamak için o kişi/kişiler ile araya mesafe koymakta zorlanılırsa veya bu manipülasyonlar sonrasında psikolojik olarak zarar görüldüğü düşünülüyorsa bir uzman ile görüşülerek terapi sürecine başlanabilir.
