Trajan Kütüphanesi
Antik dönemlerde kurulan önemli kütüphaneler söz konusu olduğunda adını anmadan geçemeyeceğimiz yapılardan biri de Trajan Kütüphanesi. Roma İmparatoru Trajan, milattan sonra 112 yılı civarında Roma şehrinin merkezinde büyük bir kompleks inşa ettirdi. Bu geniş komplekste meydanlar, çarşılar ve tapınaklar yer alıyordu. İmparatorluğun en ünlü kütüphanelerinden biri haline gelecek olan Trajan Kütüphanesi ise kompleksteki dikkat çekici yapılardan biriydi. Bu önemli kütüphane birinde Yunanca, diğerinde Latince eserlerin bulunduğu iki farklı bölümden oluşuyordu. Ayrıca yapıda beton, mermer ve granitten inşa edilen zarif okuma salonları ve 20.000’den fazla parşömen yer alıyordu.
Villa dei Papyri
Villa dei Papyri veya Papyri Villası, antik dönemlerde kurulan diğer kütüphaneler kadar görkemli değil. Ancak envanterinin tamamını günümüze ulaştırmayı başaran tek kütüphane olarak dikkat çekiyor. Herculaneum isimli Antik Roma şehrinde, muhtemelen Jül Sezar’ın kayınpederi Lucius Calpurnius Piso Caesoninus tarafından inşa edilen villadaki arşivde 1800 adet parşömen bulunuyor. Kütüphanedeki yapıtların günümüze kadar ulaşmasını sağlayan şey ise Vezüv Yanardağı patlaması! Milattan sonra 79 yılında meydana gelen patlamanın ardından kütüphane, farklı volkanik malzemelerden oluşan 25 metrelik bir tabakanın altında kaldı. Böylece yapı ve içerisindeki eserler -okunamayacak duruma gelseler de- günümüze ulaşmayı başardı.
İskenderiye Kütüphanesi
Tarihin gördüğü en önemli hükümdarlardan biri olan Büyük İskender, milattan önce 323 yılında hayatının kaybetti. Oysa kendi adını taşıyan İskenderiye şehrini dönemin kültür ve bilim merkezi haline getirme hayalini gerçekleştirememişti. Bazı tarihsel anlatılara göre Ninova’daki Asurbanibal Kütüphanesi’ni görmüştü ve bu görkemli yapıdan aldığı ilhamla kendi şehrinde bir kütüphane kurmak istiyordu. İşte Büyük İskender’in bu hayalini gerçekleştirmek, Mısır yönetimini ele geçiren I. Ptolemaios isimi generale düştü. Antik dönemlerde kurulan en önemli kütüphanelerden biri olan İskenderiye Kütüphanesi bu şekilde ortaya çıktı. Uzmanlar bu muazzam yapının tarih, hukuk, matematik, bilim ve edebiyat gibi farklı alanlarda yazılmış 500.000’i aşkın yapıta ev sahipliği yaptığını düşünüyor. Bununla birlikte İskenderiye Kütüphanesi’nin özellikle Akdeniz coğrafyasında yaşayan Strabo, Öklid ve Arşimet gibi bilim ve düşünce insanları tarafından ziyaret edildiği biliniyor. Ayrıca tarihteki en eski kütüphane kataloglarından birinin de yine İskenderiye Kütüphanesi’ndeki parşömenler için hazırlandığı ifade ediliyor. Bazı tarihçiler, kütüphanenin milattan önce 48 yılında Jül Sezar’ın İskenderiye kuşatması sırasında yok olduğunu düşünüyor. Ancak kütüphanenin bu kuşatmada önemli şekilde zarar gördüğünü fakat birkaç yüzyıl daha ayakta kalmayı başardığını ileri süren tarihçiler de var. Kimi tarihçiler ise kütüphanenin 3. yüzyılda bir başka Roma kuşatması sırasında bilinçli şekilde yakıldığını ve sonsuza kadar yok olduğunu ifade ediyor.
Asurbanipal Kütüphanesi
Tarihsel olarak Mezopotamya hakkında sahip olduğumuz bilgilerin temelini oluşturan metinlere ev sahipliği yapan Asurbanipal, antik dönemlerde kurulan kütüphaneler içerisinde ayrıcalıklı bir konuma sahip. Günümüzde Irak sınırları içerisinde yer alan antik Ninova şehrinde inşa edilen kütüphane, milattan önce 7. yüzyılda Asur hükümdarı Asurbanipal tarafından kuruldu. Bu eşsiz yapı, en görkemli döneminde yaklaşık 30.000 tablete ve çok sayıda parşömene ev sahipliği yapıyordu. Bu kadim “kitapların” önemli bir bölümünü arşiv dokümanları, dini anlatılar, büyüler ve bilimsel metinler oluşturuyordu. Bununla birlikte kütüphanenin envanterinde başta Gılgamış Destanı olmak üzere çok sayıda edebi eser de kayıtlıydı. Peki, bu benzersiz antik dönem kütüphanesi nasıl kurulmuştu? Elbette Asurbanipal Kütüphanesi’nin oluşturan temel şey Asur hükümdarı Asurbanipal’ın kitap tutkusuydu. Hükümdarın kütüphanesindeki eserlerin büyük bölümünü Babil başta olmak üzere fethettiği diğer bölgelerden getirdiği yapıtlar oluşturuyordu. Bu paha biçilmez eserlerin büyük bir kısmı ise bugün Londra’daki British Museum’da sergileniyor.
Bergama Kütüphanesi
Antik dönemlerde kurulan kütüphaneler listesinin üyesi olan Bergama Kütüphanesi İzmir sınırları içerisinde yer alıyor. Tarihi yapının milattan önce 3. yüzyılda Attalid hanedanı üyeleri tarafından yaptırıldığı biliniyor. Antik Yunan’ın zekâ, strateji, sanat, barış ve bilgelik tanrıçası Athena’ya ithafen inşa edilen bir tapınak kompleksi içerisinde bulunan kütüphanenin 200.000 adet parşömene ev sahipliği yaptığı ifade ediliyor. Bununla birlikte uzmanlar, dört ana bölümden oluşan kütüphanedeki üç bölümün eserlere ayrıldığını, diğer bölümün ise akademik toplantılar ve ziyafetler için kullanıldığını belirtiyor.
