Türkiye medeni kanunu dilinin basitliği, kadın-erkek eşitliğine dayalı bir aile düzeni içermesi ve hakime takdir yetkisi vermesi gerekçeleri ile İsviçre’den aldı. Fakat zaman içerisinde değişikliğe gitti. Kadınların eşlerinin soyisimleri önünde ilk soyadı kullanma hakkının yanında şimdi de sadece ilk soyadını kullanma hakkının yolu açıldı.
Nisan ayında, İstanbul 8'inci Aile Mahkemesi, 'Kadın, evlenmekle kocasının soyadını alır; ancak evlendirme memuruna veya daha sonra nüfus idaresine yapacağı yazılı başvuruyla kocasının soyadı önünde önceki soyadını da kullanabilir. Daha önce iki soyadı kullanan kadın, bu haktan sadece bir soyadı için yararlanabilir' düzenlemesinin iptali için AYM'ye başvurdu.
AYM: Kadınlar evlenmeden önceki soyadını tek başına kullanabilir
AYM konu ile ilgili kararını verdi ve kararda, kadının evlenmeden önceki soyadını yargı yoluna başvurarak kullanabildiği anımsatılarak, "Eşitlik ilkesinde esas olan kadının yargı yoluna başvurmaksızın erkek ile eşit haklardan yararlanabilmesidir. AİHM, AYM ve Yargıtay kararları kadının evlenmeden önceki soyadını evlendikten sonra tek başına kullanabilmesine sınırlı bir imkan tanımıştır. Tüm gelişmelere rağmen varlığı korunan ve idare makamlarınca uygulanmaya devam edilen kural nedeniyle kadının herhangi bir külfete katlanmak zorunda kalmaksızın evlenmeden önceki soyadını tek başına kullanabilmesi mümkün olmamıştır. Ortak soyadının aile bağlarını korumanın zorunlu olduğunun, bu manada eşlerin ortak soyadı taşımamaları halinde aile bağlarının hiçbir şekilde korunamayacağının söylenmesi de zordur. Evlenmeden önceki soyadının, evlendikten sonra da tek başına kullanılması bağlamında kadın ve erkek arasında kuralla öngörülen farklı muamelenin nesnel ve makul bir temele dayanmaması sebebiyle eşitlik ilkesini ihlal ettiği sonucuna ulaşılmıştır" ifadeleri kullanıldı.
Ocak ayında yürürlüğe girmesi bekleniyordu
Anayasa Mahkemesi’nin verdiği bu karar Resmi Gazete'de yayımlandı. Medeni Kanun'un 187'inci Maddesi'nde bulunan hükmün iptal kararı, Resmi Gazete'de yayımlanmasının ardından 9 ay sonra yani Ocak 2024’te yürürlüğe girmesi gerekiyordu. Düzenlemeler devam ediyor. Alınan bu karar ile kadınların evlendikten sonra yalnızca bekarlık soyadlarını kullanabilmeleri için dava açmalarına gerek kalmayacak.
Türkiye’de kadınların iki soyad kullanımının en yüksek olduğu il Tunceli
Dr. Şebnem Beşe Canpolat’ın konu ile ilgili, 2021 yılına ait adrese dayalı nüfus kayıt sistemi verilerinden analiz ettiği araştırma sonucuna göre, Türkiye’de resmi olarak evli olan kadınların yüzde 96,4’ü sadece eşlerinin soyadını kullanıyor. İlk soyadlarını eşinin soyadı ile birlikte kullanan evli kadınların ülke genelinde oranı 2009 yılında yüzde 1,2 iken bu oran 2021 yılında yüzde 3,6’ya çıktı. İki soyadını kullanan kadınların yaş aralıklarının en fazla 30-34 yaş grubunda olduğu görüldü.
Bu dönemdeki en yüksek artış 6 kat ile Hakkari ilinde gözlendi. Tunceli ili iki soyadı kullanımının en yüksek olduğu il olarak görüldü. Bu ili sırasıyla İstanbul, Muğla, Ankara ve Artvin illeri izledi. İki soyadı kullanımının en düşük olduğu iller ise Muş, Şanlıurfa, Kahramanmaraş, Gaziantep ve Kilis.
İki soyadı kullanan kadınların çocuk sayısı daha az ya da çocukları hiç yok
İki soyadı kullanan kadınların eğitim seviyeleri doktora, yüksek lisans, yüksekokul/fakülte mezunu olarak tespit edildi. İki soyadını kullanan kadınların çoğunun çocuk sahibi olmadığı hatta evli diğer kadınlara göre daha az sayıda çocuğa sahip olduğu görüldü.
Dünyada kadınlar soyadlarını nasıl kullanıyor? Kadınların ilk soyadlarını kullandığını tek ülke İspanya
Evlendikten sonra kadınların soyadlarını değiştirmemeleri ile ilgili genel kuralın olduğu tek ülke İspanya’dır. Bu oran İspanya’da 1995 yılı verilerine göre yüzde 77. Kadınların sadece yüzde 4’ü eşlerinin soyadını kullanıyor. İspanya’da çocuklar, babasının ilk soyadı ve annesinin ilk soyadı olmak üzere iki soyadına sahip. Konuyla ilgili İspanya’da güncel araştırma bulunmuyor. Bu oranın günümüzde artmış olabileceği tahmin ediliyor.
Danimarka’da kadınlar evlenmeden önceki soyadlarını korurlar
Danimarka’da evlenen kadınlar, evlenmeden önceki ilk soyadlarını korumaya devam ederler. Fakat şöyle bir ayrıntı bulunuyor; evlendikten sonra, kadınlar evlenmeden önceki soyadlarını her iki taraf da evlendikten sonra diğer eşin soyadını (bu soyadı önceki bir evlilikle bağlantılı olarak edinilmiş olmadıkça) diğerinin rızası ile almak istediğini Evlendirme Dairesine bildirmesi gerekiyor.
Danimarkalı kadınlar evlendiklerinde direkt kocalarının soyadlarını alırlar fakat günümüzde soyadı değişikliklerinin yüzde 25’i erkeklere ait. Danimarka’da çocuklar annesinin veya babasının soyadını tek olarak veya her iki soyadından oluşan tireli bir soyadı alabilir. Jansen-Meijer gibi… Çocuklara ayrıca ebevenylerin birinin soyadını kendilerine ikinci ad olarak alma imkanı veriliyor. Yasaların şartı, çocuğun cinsiyetini göstermesi ve olağandışı bir durum ifade etmemesi yönünde.
Fransa’da kadınların soyadı kullanma hakkı
Fransız Medeni Kanunu’na göre kadınların kocasının soyadını ‘kullanma hakkı’ vardır. Fakat mecburiyetleri yoktur. Fransız kanunlarına göre evlenen kadın ilk soyadını kaybetmez. İsterse kendi soyadı yerine eşinin soyadını kullanabilir. Kendi belirlediği sıraya göre kendi soyadına ekleyebilir.
Almanya’da ‘Aile Adında Birlik İlkesi’ var
Almanya’ya bakıldığında ise, aile birliği ve bütünlüğü birincil kural olmak üzere eşlerin ortak soyadı taşıması hususunun önemini dikkate alan kanun koyucu bu amaçla ‘aile adında birlik ilkesi’ni benimsemiştir. Almanya’da önemli olan ‘aile’ adı genellikle erkeğin soyadı ile kullanılıyor. Fakat konu ile ilgili eşlerin anlaşması söz konusu olmak zorunda. Aile adı seçiminin herhangi bir sebeple başarısızlıkla sonuçlanması ya da böyle bir soyadı seçme iradesinin bulunmaması durumunda eşlerden her biri evlenmeye rağmen kendi soyadını korumaya devam eder.
İsviçre hukukunda kadının soyadı
‘Aile adında birlik’ ilkesi İsviçre’de 2013 yılında terk edildi. Söz konusu düzenleme ile soyadının değişmezliği ilkesinden hareket eden kanun koyucunun, kadının doğum yolu ile kazandığı soyadını tüm hayatı boyunca kullanmasını sağlayarak aile hukuku alanında gerçekleştirilen yenilikler kapsamında “soyadı” bakımından da kadın-erkek eşitliğini tam olarak gerçekleştirdiği kabul edilir.
Dolayısıyla kadınlar evlendikten sonra kendi soyadlarını koruyabilirler. Çiftler nişanlı iken, evlenmeden önce kendi soyadlarını korumak için anlaşmışlarsa, böyle bir durumda çocuğun hangi soyadını kullanacağına dair karar vermeleri ve bunu nüfus memuruna bildirmelidirler.
