Enflasyon Araştırma Grubu (ENAG) ile Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) açıkladığı enflasyon oranları arasındaki büyük farklar dikkat çekiyor. Mayıs ayında yıllık enflasyonu TÜİK 39,59, ENAG ise yüzde 109,01 olarak açıklamıştı. ENAG'a göre Haziran ayı itibarıyla yıllık enflasyon yüzde 108,58. TÜİK ise son verisini 5 Temmuz Çarşamba günü açıklayacak.
Galatasaray Spor Kulübü, 3 Temmuz'da Kamuoyu Aydınlatma Platformu'na (KAP) yaptığı özel durum açıklamasında sponsorluk anlaşmasında enflasyona göre artış oranı için TÜİK ve ENAG'ın açıklayacağı oranların ortalamalarının alınacağını duyurdu.
Peki kamuoyunun adını sık sık duyduğu ve açıkladığı enflasyon oranları TÜİK'inkilerden daha yüksek çıkan ENAG nasıl bir grup, kimlerden oluşuyor ve oranları neden farklı?
Bir doktora tezi projesi olarak doğdu
ENAG, 2016 yılında bir doktora tezi projesi olarak doğdu. Grup, Yeditepe Üniversitesi Ticari Bilimler Fakültesi'ndeki Finansal İktisat Doktora Programı'nda, danışmanlığını Prof. Dr. Veysel Ulusoy'un yaptığı, doktora öğrencisi Serkan Gençer'in tez projesi ile ortaya çıktı. Ulusoy projenin başlangıcını şu ifadelerle anlattı:
"Esinlendiğimiz bir kaynak vardı. Harvard Üniversitesi'nde Prof. Dr. Alberto Cavalla öncülüğündeki bir grup, MIT (Massachusetts Institute of Technology) ile ortak olarak bir çalışma yapıyordu. 2007'den itibaren hem Arjantin'in hem Amerika'nın hem de Avrupa'daki bazı ülkelerin günlük enflasyonlarını internette, web scraping (Veri kazıma) yöntemiyle alıyorlardı. Biz de bunun Türkiye'de de yapılacağı fikrine kanaat getirdik. Danışman olarak o öneriyi yaptım ve yaklaşık 15 gün çalışarak karar verdik. Sonra devam ettik. 2016 ortalarıydı. Yani ENAG, yaklaşık 5,5 yıllık bir emeğin ürünü."
ENAG bir süre Prof. Dr. Veysel Ulusoy ve Serkan Gençer tarafından yönetilmiş, daha sonra genişlemeye başlamış.
Ulusoy, "Hemen hemen bütün yük doktora öğrencisinin kendisindeydi. Ardından başka öğrenciler bu süreçte yazılım geliştirme yönünde istekli göründüler. Birkaç yıl sonra web scraping (Veri kazıma) yönetimini onlara da öğrettik ve onlar da bize katkı verdiler" dedi.
Bu süreçte projeye, Türkiye Ekonomik ve Mali Araştırmalar Vakfı (TEMAR) destek vermiş.
ENAG kimlerden oluşuyor?
ENAG, Ulusoy ve Gençer dahil olmak üzere 7 kişilik bir akademisyen ve ekonomi uzmanları ekibinden oluşuyor. Grubun bir danışma kurulu daha bulunuyor. Bu kurulda eski bürokratlar bulunuyor. Örneğin eski Hazine ve Dış Ticaret müsteşarı Tevfik Altınok, eski Maliye Bakanlığı hesap uzmanı Dr. Hasan Yalçın, eski maliye müfettişi Sacit Akdemir, kuruldaki isimler içinde yer alıyor.
'Hiçbir maddi destek almıyoruz'
Ulusoy, ENAG'ın maddi olarak kimseden destek almadığını ve hiçbir grubu arkasında bulundurmadığını açıkladı. Ulusoy, çalışmaların nasıl yürüdüğüne ilişkin, "Gruptakilerin çoğu gönüllü. Eğer bir finansman gereği duyuyorsak Veysel hocanın maaşının bir kısmı diyelim (Gülüyor). Tertemiz, arkasında herhangi bir kuruluş yok" diye konuştu.
'Hiçbir siyasi yaklaşımımız yok'
Ulusoy, maddi olarak kimseden destek almadıkları gibi herhangi bir siyasi grupla ilişkilerinin olmadığını açıklayarak şunları dile getirdi:
"Hiçbir siyasi yaklaşımımız, siyasi söylemimiz yoktur. Siyasetin temelinden kaynaklanan bir eğilimimiz veya verileri değiştirme taktiğimiz yoktur. Bütün veriler yapay zekâ yöntemiyle bilgisayardan elde edilir, kalite kurulu tarafından süzgeçten geçirilir, büyük tartışmalar, büyük analizlerden sonra ay sonunda, ayın 3'ünde yayınlanmak üzere taslak olarak hazırlanır ve kamuoyuna sunulur. Bu kadar basit."
ENAG verileri nasıl topluyor?
Ulusoy, enflasyonu hesaplarken verileri internet üzerinden "veri kazıma yöntemiyle" web sayfalarından, özellikle bütün hane halklarının aktif olarak kullandığı sayfalardan topladıklarını açıkladı. Ulusoy şunları söyledi:
"Bu, Harvard ve MIT'de uygulanan yöntemin aynısıdır. Dünyada da bazı merkez bankları, kendi enflasyon verilerini oluşturmak için, kendi bünyelerinde bu yöntemi kullanırlar."
ENAG enflasyonu nasıl hesaplıyor?
Ulusoy, ENAG olarak saatlik enflasyonu hesaplayacak bir sistemlerinin olduğunu, bunu sonra günlük hesaplayıp aylığa çevirdiklerini, onu ise yıllığa çevirdiklerini belirtti. Ayçiçek yağı fiyatındaki değişim örneği üzerinden durumu açıklayan Ulusoy, şöyle konuştu:
"Bütün elde edilebilir ayçiçek yağı fiyatlarının verileri o gün çekiliyor. O gün promosyon varsa da o gün zam varsa da o gün fiyatı değişmemişse de bütün ayçiçek yağı fiyatları çekiliyor. İstatistikteki büyük sayılar kanunu kapsamında bunun ortalaması alınıyor ve bu ortalamadan yola çıkılarak o günkü ayçiçek yağının enflasyonu hesaplanıyor. Hata olmasın diye en az yedi sekiz bilgisayardan, eş zamanlı olarak, Türkiye'nin her yerinden bütün fiyatları alıyoruz. Ürünlerin ortalama fiyatlarını hesaplıyoruz. Günlük hesapları sonra aylığa çeviriyoruz. Ürünlerin ortalama fiyatlarıyla TÜİK'in sayfasındaki ağırlığını çarpıp, enflasyon sepetine katkısını ölçüyoruz. TÜİK'in 415 maddelik enflasyon sepetinin aynısını kullanarak enflasyon oranını elde ediyoruz."
ENAG'ın 415 maddelik sepette TÜİK'le farkları var mı?
Ulusoy, TÜİK ile fiyat toplama yönteminde farklılıkları olduğunu belirterek, şöyle devam etti:
"Bir defa enflasyonun matematiksel, ağırlık vb. yöntemi hiçbir yerde değişmez. Birleşmiş Milletler İstatistik Ofisi'nin COICOP (Kişisel Tüketim Harcamalarının Amaca göre Sınıflanması) denilen sistemine göre birimler sınıflandırılmıştır. O sınıflandırma 415 madde üzerinden olmuştur. Örneğin ayçiçek yağı onlardan bir tanesidir, domates bir başkasıdır vb.
TÜİK sokaktaki marketten veya belirlediği marketlerden fiyatları alıp ona göre aylık enflasyonu hesaplıyor. Bu sokağa inme, markete inme bildiğim kadarıyla ayın başında, ortasında ve sonuna doğru olmak üzere ayda birkaç defa tekrarlanıyor. Ve yine bildiğim kadarıyla TÜİK 550 bin tane günlük veri alıyor. Bu verileri o COICOP'taki 415 madde sınıflandırmasına göre enflasyon sepetine koyup, ağırlıklarıyla çarpıp enflasyon değerini elde ediyor. Bir saatte bütün Türkiye'nin verilerini alabiliyoruz. Günlük yaklaşık 255 bin veriyi bir saatte alabiliyoruz. TÜİK'in aylık 550 bin fiyat verisine karşın 7,5 milyondan fazla fiyat verisini elde ediyoruz. Bu da bizi büyük sayılar kanununun o güzel sonuçlarına götürüyor."
TÜİK ile ENAG verileri neden farklı?
TÜİK ile ENAG'ın açıkladığı enflasyon rakamları arasındaki büyük farkın nedenini Ulusoy şöyle anlattı:
"Değildir muhakkak. İki tane enflasyon oranı açıklanıyorsa ve bir enflasyon oranı halkın duygularıyla, hissettikleriyle, sanayicinin verileriyle, raflardaki fiyatlarla uyuşup diğeri uyuşmuyorsa, aradaki farkı uyuşmayan birimin açıklaması gerekiyor.
ENAG olarak değil de kişisel görüşüm olarak şunu söyleyebilirim Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki son 40-50 yılda, halkın hissettiği enflasyonla devletin verisi arasındaki fark hiç bu kadar fazla olmamıştı. TÜİK'in ÜFE'si (Üretici Fiyat Endeksi) ile TÜFE'si (Tüketici Fiyat Endeksi) arasındaki fark da hiç bu kadar fazla olmamıştı."
