Ankara, Türkiye'nin başkenti ve önemli bir tarihi mirasa sahip olan bir şehir olarak bilinir. Ankara isminin kökeni hakkında birçok farklı efsane ve tarihi bilgi bulunmaktadır. Bu yazıda, "Ankara isminin kökeni", "Ankara'nın adı nereden gelmiştir", "Ankara adının tarihi", "Ankara adının kaynağı" ve "Ankara'nın isminin hikayesi" gibi konuları derinlemesine inceleyeceğiz.
Antik Dönemde Ankara: Ankyra
Yunan gezgin ve coğrafyacı Pausanias, Galatlar'ın Anadolu’daki zamanlarından bahsederken, Ankara’dan "Ankyra" şeklinde söz etmiştir. Pausanias’a göre, kenti Frigya kralı Gordios'un oğlu Midas kurmuştur. Efsaneye göre Midas, bir demir çapa parçası (Yunanca "anker") bulmuş ve bulduğu yere "Anker" ismini vermiştir. Pausanias, milattan sonra ikinci yüzyılda, bu çapanın Jüpiter Tapınağı’nda (Silifke bölgesi) muhafaza edildiğini yazmıştır. Bu efsane, Ankara'nın isminin kökeni hakkında en bilinen hikayelerden biridir.
Bizans ve Roma Döneminde Ankara
Bizanslı Etienne ve Afrodisiaslı tarihçi Apollonius’a göre, Galatlar Asya'ya geldiklerinde savaşta ele geçirdikleri çapaları zafer ganimeti olarak yanlarına alarak kente "Ankyra" ismini vermişlerdir. Bu efsanenin doğruluğu kesin olmasa da, Roma egemenliği döneminde bile gemi çapasının Ankara şehri arması olarak kullanıldığı bilinmektedir. Bazı sikke ve madalyalarda bu arma açıkça görülmektedir.
Farsça ve Arapça Etkiler
Ankara'nın eski adlarından bazıları, şehrin üzüm bağlarıyla kaplı olması ve bol üzüm yetiştirilmesi nedeniyle bu bitkiyle ilgilidir. Farsça üzüm anlamına gelen "Ungür" ve koruk anlamına gelen "Angarya" kelimeleri buna örnek olarak gösterilebilir. Eski Arap coğrafyacıları ve tarihçileri de Ankara'nın eski Yunan telaffuzu olan "Angira"yı kayda geçirmişlerdir. Moğol istilasından önce, Ali İbnü'l-Esîr de şehri "Anguriye" olarak anmıştır. Bu isim zamanla Türkçeleşerek "Ungüri" ve sonra "Ungüriye" olmuştur. 1640'lı yıllarda şehri ziyaret eden Evliya Çelebi de seyahatnamesinde Ankara'dan "Ungüriye" olarak bahsetmiştir.
Hititler ve Diğer Teoriler
Ankara'nın isminin Hitit şehri olan Ankuva'dan aldığına dair bazı eski görüşler de bulunmaktadır. Ancak modern bilgilere göre Ankuva şehrinin Yozgat'taki Alişarhöyük ya da Çorum'daki Alacahöyük çevresinde bulunduğu düşünülmektedir (Ronald Gorny, Maciej Popko). Bu nedenle, Ankara isminin Ankuva'dan geldiği teorisi günümüzde daha az kabul görmektedir.
Roma ve İmparatorluk Unvanları
Tarihçi ve filozof Poseidonius, "Bozburun’a yakın bir yerde, Sokrates'in zikrettiği Helenopolis civarında Angaras şehri vardı," şeklinde bir kullanımda bulunmuştur (Wilhelm Tomaschek). Bu ifade, Ankara'nın farklı dönemlerde farklı isimlerle anıldığını göstermektedir. Ankara zaman içerisinde bazı sıfatlarla da anılmıştır. Neokoros bunlardan biridir. Roma imparatoru Valerian’ın madalyasındaki yazıya göre Ankara'ya bu isim verilmiştir. Eski Yunan'da "Neokoros" tabiri, tapınak bekçisi anlamına gelmekte olup eyaletteki tüm tapınaklardan sorumlu din adamlarına verilen bir unvandır. Caracalla ve Gallienus dönemlerinde kent iki kez bu sıfata layık görülmüştür (Tournefort).
Augustus ve Nero Dönemi
Galatya bir Roma eyaleti olduktan sonra Ankyra, imparator Augustus zamanında saygıdeğer anlamına gelen "Sebaste" unvanı ile onurlandırılmıştır. Dönemin sikkelerinde ve Augustus Tapınağı'ndaki yazılarda görüldüğü üzere, Nero, Ankyra'ya "Metropolis" unvanı vermiştir.
Ankara'nın ismi, tarihi ve efsanelerle dolu zengin bir geçmişe sahiptir. "Ankara isminin kökeni", "Ankara'nın adı nereden gelmiştir", "Ankara adının tarihi", "Ankara adının kaynağı" ve "Ankara'nın isminin hikayesi" gibi soruların yanıtları, tarih boyunca çeşitli kültürler ve medeniyetler tarafından şekillendirilmiştir. Bu köklü geçmiş, Ankara'nın bugünkü modern kimliğine katkıda bulunan önemli unsurlar arasında yer almaktadır.
Kaynaklar:
- Avram Galanti - Ankara Tarihi
- M. Nazmi Özalp - Bir Başkentin Anatomisi: 1950’lerde Ankara
